Darganfod De Cymru

Diffinnir De Cymru gan ei gymoedd sy’n ysgythru ei dirwedd, ac mae gan bob un ei bersonoliaeth unigryw ei hun. Y cymoedd diwydiannol traddodiadol, sydd eto’n wyrdd gyda pharciau gwledig a choedwigoedd, yw canolbwynt y rhanbarth croesawgar hwn. Ar un ochr mae Dyffryn Gwy deiliog, Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol. Ar yr ochr arall fe welwch dir fferm hyfryd Bro Morgannwg, wedi’i ymylu gan glogwyni ysblennydd Arfordir Treftadaeth Morgannwg.

Mae arfordir y de yn gartref i ddwy o ddinasoedd mwyaf a bywiocaf Cymru. Gallwch chi ymweld ag Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd (rhad ac am ddim) a gweld amrywiaeth eclectig o arddangosfeydd o baentiadau meistrolgar Van Gogh i graig a gafodd ei chasglu o’r lleuad yn ystod taith Apollo 12 yn 1969. Ar ôl hynny, ewch i gaffi yn un o arcedau hanesyddol dan do’r ddinas, lle mae blancedi ar gael i’ch cadw chi’n gynnes a chacennau cri ffres yn cael eu gweini’n syth o’r radell.

Tua 10 milltir (16km) i'r dwyrain, atyniad seren fwyaf newydd Casnewydd yw ei marchnad oes Fictoria a gafodd ei hadnewyddu’n ddiweddar. Mae bellach yn gartref i glwstwr o fwytai a siopau unigryw, wedi’u gosod o dan nenfwd gwydr cromennog trawiadol. I ffwrdd o ganol y ddinas brysur, mae Caer a Baddonau Rhufeinig Caerllion, un o ddim ond tair caer Rufeinig barhaol a gafodd eu hadeiladu ym Mhrydain. Gyda’r nos ewch i Bar Bragdy Tiny Rebel lle maen nhw’n gweini brand cwrw poblogaidd a gafodd ei ddatblygu yn wreiddiol gan ddau dyn lleol yn eu garej.

Mae Merthyr Tudful, “prifddinas haearn y byd” ar un adeg, wedi ailddyfeisio ei hun fel y prif le ar gyfer beicio mynydd. Mae Bike Park Wales, a adeiladwyd “gan feicwyr ar gyfer beicwyr”, yn cynnig y profiad beicio mynydd llawn gyda gwasanaethau lifft i fyny, llogi beiciau, gwersi a chaffi. Ceir mwy o feicio ym Mharc Coedwig Afan ychydig filltiroedd i ffwrdd, lle mae chwe llwybr o’r radd flaenaf wedi’u creu ar ochr bryniau mewn ardal a fu unwaith yn llawn pyllau glo.

Profwch eich hun yn erbyn golffwyr gorau’r byd gyda gêm ar y cwrs Twenty Ten yng Ngwesty Hamdden y Celtic Manor yng Nghasnewydd, a adeiladwyd yn arbennig ar gyfer Cwpan Ryder 2010. Neu ewch i’r cwrs golff yng Nghlwb Brenhinol Porthcawl, sydd wedi cynnal sawl Pencampwriaeth Agored Uwch.

Ewch ar ganŵ ar afonydd Wysg neu Wy, sy’n nadreddu drwy gymoedd hardd, llawn coed. Gall padlwyr profiadol fynd i’r afael â rapids dŵr gwyn, tra gall y rhai y mae’n well ganddynt aros yn sych fynd ar daith hamddenol ar ddarnau hir o ddŵr gloyw, llonydd wrth fwynhau’r golygfeydd.

Mae Cymoedd De Cymru, a fu unwaith yn llawn diwydiant, wedi dychwelyd i’w lliwiau naturiol. Ewch ar daith ym Mharc Gwledig Cwm Dâr, lle mae llynnoedd, rhaeadrau a llwybrau cerdded bellach yn meddiannu safleoedd hen lofeydd.

Cewch ddau am bris un ym Mro Morgannwg. Archwiliwch ddarn hyfryd o gefn gwlad, gyda’i bentrefi a’i drefi gwledig hardd. Neu blaswch yr awyr iach hallt gyda thaith gerdded ar hyd Arfordir Treftadaeth Morgannwg, sef 14 milltir/23km o glogwyni garw a childraethau diarffordd sydd â golygfeydd eang o’r môr.

Mae glan yr afon a choetiroedd toreithiog Dyffryn Gwy wedi bod yn ysbrydoliaeth i arlunwyr a beirdd ers canrifoedd (roedd William Wordsworth a JWM Turner yn hoff iawn o’r ardal). Cewch weld beth sydd mor arbennig am y lle gyda thaith i fyny Pulpud y Diafol, sy’n cynnig golygfeydd syfrdanol o adfeilion rhamantus Abaty Tyndyrn.

Cestyll yw arbenigedd Cymru. Yn y de, fe welwch Gaerffili, yr ail gastell mwyaf yn y DU. Mae’r mawreddog Gastell Rhaglan yma hefyd – a adeiladwyd am ei olwg yn hytrach nag fel amddiffynfa – a Chastell Cas-gwent. Y castell hwn sy’n eistedd ar glogwyn uwchben afon Gwy, y cyntaf o’i fath, yw’r gaer gwaith maen hynaf sydd wedi goroesi yng Nghymru.

Mae’r Gelli Gandryll yn enwog ledled y byd fel y “dref lyfrau” ac fel lleoliad Gŵyl y Gelli, dathliad rhyngwladol o lenyddiaeth sy’n denu llu o enwogion.

Archwiliwch ein treftadaeth ddiwydiannol gydag ymweliad ag Amgueddfa Lofaol Genedlaethol Pwll Mawr ym Mlaenafon, hen fwynglawdd sydd wedi’i droi’n atyniad hanesyddol rhyngweithiol ac sy’n rhan o Safle Treftadaeth y Byd UNESCO. Gwisgwch helmed glöwr a defnyddio’r lifft swnllyd i fynd i “waelod y pwll” 300 troedfedd / 91 metr o dan y ddaear i brofi bywyd yn y pwll glo du. Neu arhoswch ar yr wyneb yng Nghastell Cyfarthfa ym Merthyr Tudful, plasty mawreddog a adeiladwyd gan gyfoeth o’r fasnach haearn sydd bellach yn gartref i amgueddfa ac oriel gelf.

• Y wledd orau. Dywedir mai Gŵyl Fwyd y Fenni, a gynhelir bob mis Medi, yw’r dathliad bwyd gorau yn y DU.
• Wisgi Cymreig. Mae Penderyn, wrth droed Bannau Brycheiniog, yn cynhyrchu wisgi brag sengl arobryn. Gallwch ei flasu ar daith o’r ddistyllfa.
• Beth am ddal trên ar Reilffordd Mynydd Brycheiniog o Ferthyr Tudful am olygfeydd eang o Barc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog.
• Gallwch ail-fyw hanes hynafol yng Nghaerllion ger Casnewydd, un o drefi Rhufeinig mwyaf ei maint a mwyaf cadwedig Prydain.
• Ymgollwch ym mywyd Cymru yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru ger Caerdydd, lle mae casgliad syfrdanol o adeiladau hanesyddol o bob rhan o’r wlad.
• Allwedd arian a egyr pob clo. Darganfyddwch sut mae arian yn cael ei greu yn y Bathdy Brenhinol yn Llantrisant.