Yn 2021 mewn ymateb i gyfyngiadau cyfnodau clo oherwydd argyfwng iechyd coronafirws Covid-19, aeth yr ŵyl â’i holl arlwy ar-lein am y tro cyntaf yn ei hanes.

Ym 1987, dyfeisiwyd Gŵyl y Gelli o amgylch bwrdd cegin yng Nghymru gan y teulu Florence. Wrth asio arlwy digyffelyb y Gelli Gandryll i selogion llyfrau gyda’i gallu i gynnal parti gwych, gwelodd y digwyddiad cyntaf 2,200 o bobl yn gwasgu i mewn i ystafell gefn y Lleng Brydeinig a phabell yng ngardd Tafarn Kilverts i glywed gan awduron a meddylwyr ar faterion mawr y dydd. Ym 1989, ymddangosodd Arthur Miller i ddweud y jôc a ailadroddwyd amlaf yn hanes yr ŵyl, “Hay-on-Wye, is that some kind of sandwich?”

Golwg ar safle Gŵyl y Gelli o’r awyr.
Gŵyl y Gelli, y Gelli Gandryll, canolbarth Cymru

Lledaenodd y gair a thyfodd y digwyddiad blynyddol yn gyflym. Erbyn 2001, roedd yr ŵyl yn adeiladu ei phentref pebyll ei hun i wneud lle i’r miloedd oedd yn teithio yno i glywed gan bobl fel Doris Lessing, William Golding, Margaret Atwood, Amos Oz, Bob Geldof, Edna O’Brien, Tony Benn, Michael Palin, Salman Rushdie, Joseph Heller, Christopher Hitchens, Ian McEwan, Louis de Bernieres, Helen Fielding, Stephen Hawking, Terry Pratchett, Nigella Lawson, Stephen Fry, Vikram Seth, Paul Auster, Tom Wolfe, Marian Keyes, Bill Bryson, Patricia Cornwell, Gillian Clarke , Kazuo Ishiguro, Martin Amis, a Zadie Smith.

Yn 2001 bedyddiodd Bill Clinton yr ŵyl yn “Woodstock of the Mind”. A phwy ydyn ni i ddadlau â hynny?

Llun pen menyw yn gwenu a gwisgo meic cyflwynydd a chyflwyno sgwrs.
Dyn yn sefyll wrth bulpud yn cyflwyno sgwrs.
Menyw’n chwifio’i dwylo wrth gyflwyno araith.
Y siaradwyr Arundhati Roy, David Lammy ac Elizabeth Day yng Ngŵyl y Gelli 2019

Yn 1989, daeth neb llai nag Arthur Miller yno, gan yngan y jôc a ailadroddwyd amlaf yn hanes yr ŵyl: “Hay-on-Wye, is that some kind of Sandwich?” "

Dros y blynyddoedd, crisialwyd cenhadaeth Gŵyl y Gelli: dod ag awduron a darllenwyr at ei gilydd i ddychmygu’r byd fel y mae, ac fel y gallai fod, gan rannu straeon a syniadau trwy ddigwyddiadau cynaliadwy a ysgogodd sgwrs fyd-eang am gynnydd.

Daeth fy nghysylltiad cyntaf personol gyda Gŵyl y Gelli yn 2011, pan ymwelais â’r dref am benwythnos o wersylla a diwylliant. Doedd gen i ddim cysylltiad â’r byd llyfrau heblaw fy hoffter o ddarllen, ond roedd gwylio sgyrsiau’r flwyddyn honno gyda VS Naipaul, Javier Cercas, David Miliband a Nigella Lawson yn y lleoliad hwnnw yn cyfoethogi ac yn newid bywyd, a hynny cyn i mi hyd yn oed grwydro’r siopau llyfrau.

Wrth i enw da rhyngwladol yr ŵyl yn cynyddu, daeth gwahoddiadau o bentrefi, trefi a dinasoedd ar draws y byd yn awyddus i ailadrodd llwyddiant yr Ŵyl gyda’u digwyddiadau eu hunain. Daeth rhai o’r rhain yn fyw fel digwyddiadau ar wahân y bu’r trefnwyr yn cynghori arnynt, rhai fel digwyddiadau untro, tra bod nifer wedi cydio a thyfu’n ddigwyddiadau Gŵyl y Gelli i ategu a chyfoethogi’r wreiddiol.

Grŵp o bobl tu allan, yn dawnsio yn yr haul.
Chimamanda Ngozi Adichie yng Ngŵyl y Gelli Cartagena, Colombia

Cymerwch Ŵyl y Gelli Cartagena yng Ngholombia. Mae’r hyn a ddechreuodd fel digwyddiad ‘gwib’ Gŵyl y Gelli yn 2006 bellach yn rhan ganolog o galendr llenyddol y rhanbarth bob mis Ionawr. Cyrhaeddodd y fersiwn ddiweddaraf, a gynhaliwyd ar-lein oherwydd pandemig coronafirws, tua 1 miliwn o bobl yn ddigidol gyda digwyddiadau’n cynnwys enillydd Gwobr Nobel Esther Duflo, yr economegydd Thomas Piketty, y nofelwyr Juan Gabriel Vásquez, Isabel Allende, Perez Reverte, Emmanuel Carrère, enillydd Gwobr Booker Bernardine Evaristo, Joel Dicker, enillydd Gwobr Ryngwladol Booker Marieke Lucas, Tiago Ferro, Ken Follett ac Andre Aciman, y nofelydd graffeg Marjane Satrapi, yr athronwyr Peter Singer a Fernando Savater, yr awdur natur Robert Macfarlane, yr awdur teithio Paul Theroux, y gwyddonydd o Golombia Brigitte Baptiste, yr hanesydd Hallie Rubenhold; a'r cyfreithiwr Philippe Sands.

Margaret Atwood yn llofnodi llyfrau gyda menywod mewn clogynnau coch y tu ôl iddi.
Tri o bobl yn eistedd ar gadeiriau o gwmpas bwrdd ar lwyfan a chynulleidfa’n gwylio.
Golygfeydd o Ŵyl y Gelli Cartagena, Colombia – yr awdures Margaret Atwood yn arwyddo llyfrau a siaradwyr ar lwyfan

Mae Colombia, fel nifer o wledydd eraill, wedi cymryd perchnogaeth falch o’i Gŵyl y Gelli ei hun. “Mae mor fawr nawr, mae ‘na hyd yn oed un yng Nghymru,” clywyd awdur yn dweud yn nigwyddiad 2020.

Mae digwyddiadau Gŵyl y Gelli bellach wedi’u cynnal mewn 30 o leoliadau dros bum cyfandir. Yn ystod y 12 mis nesaf, mae digwyddiadau wedi'u trefnu yng Ngholombia, Sbaen, Mecsico a Pheriw, a chynlluniau ar gyfer mwy i ddilyn.

Yn 2001, fe’i bedyddiwyd yn “Woodstock y Meddwl” gan Bill Clinton. A feiddiwn ni ddim dadlau â hynny!"

Mae ymagwedd ar y cyd yn uno pob digwyddiad. Mae pob gŵyl yn cynnig cyfuniad unigryw o sgyrsiau manwl ac adloniant ar gyfer pob oed, gan arddangos y syniadau diweddaraf yn y celfyddydau a’r gwyddorau gyda chynulleidfaoedd chwilfrydig. Trefnir y digwyddiadau hyn gan Ŵyl y Gelli ynghyd â thimau lleol gyda rhaglenni sy’n anelu at baru’r meddylwyr rhyngwladol gorau oll â’r dalent cartref mwyaf cyffrous. I gyd-fynd â phob un mae prosiectau addysg pellgyrhaeddol i feithrin cenedlaethau o ddarllenwyr yn y dyfodol, ac mae cynaliadwyedd a hygyrchedd yn greiddiol i bob un.

Mae rhaglennu hefyd yn chwarae ei ran wrth ddod â nhw i gyd at ei gilydd. Mae Cymrawd Rhyngwladol Cymru Greadigol Gŵyl y Gelli yn gweld awdur o Gymru yn teithio i bob Gŵyl y Gelli gyda phrosiect o'i ddewis. Mae awduron y gorffennol wedi cynnwys y nofelydd Alys Conran, y bardd a’r dramodydd Owen Sheers a’r awdur teithio Dylan Moore. Yn fwy diweddar, mae’r bardd a’r ieithydd Mererid Hopwood wedi bod yn ymuno â phob Gŵyl yn ddigidol.

Mewn oes ddigidol, a nodweddir yn gynyddol gan gynnwys cryno ac argymhelliad algorithmig, mae digwyddiadau Gŵyl y Gelli, lle bynnag y bônt, yn hyrwyddo darganfyddiad trwy'r ffurf hir. Maen nhw’n cynnig llwyfan ar gyfer sgwrs wybodus a’r cyfle i gael ysbrydoliaeth i gydio – does dim byd mwy pwerus nag eistedd o amgylch bwrdd, neu flanced bicnic, a bod gyda’n gilydd, wyneb yn wyneb.

A dyna gyfrinach llwyddiant byd-eang Gŵyl y Gelli: beth bynnag fo’r ffiniau a’r cyfyngiadau, mae straeon yn teithio ac mae gennym ni oll angen cynhenid i’w casglu a’u rhannu.

Grŵp o blant a dyn ar lwyfan.
Baner Gŵyl y Gelli’n hongian i lawr polyn lamp. Adeilad eglwys yn y cefndir.
Pedwar siaradwr ar lwyfan gerbron cynulleidfa.
Golygfeydd o Ŵyl y Gelli yn Querétaro, Mecsico, Segovia yn Sbaen ac Arequipa, Periw

Pethau i'w gwneud yn y Gelli

Ers ymuno â thîm yr Ŵyl yn 2015, rydw i wedi dod i adnabod y lle yn dda, a dim ond cynyddu mae fy edmygedd o’r gymuned. Ni fydd ymwelwyr â’r ardal sy’n dod tu allan i dymor yr ŵyl yn siomedig: mae caffis clyd (gan gynnwys Shepherds Parlour, Richard Booth’s Bookshop), teithiau cerdded syfrdanol (Llwybr Clawdd Offa), antur awyr agored (canŵio i lawr afon Gwy, beicio ym Mannau Brycheiniog), ac wrth gwrs, llyfrau. Llawer (iawn) o lyfrau!

I gael rhagor o wybodaeth am Ŵyl y Gelli a thref hardd y Gelli Gandryll, edrychwch ar yr erthyglau hyn ar wefan Croeso Cymru:

Rhagor o wybodaeth am Ŵyl y Gelli

Tair menyw yn eistedd ar gadeiriau haul yn bwyta ac yfed. Baneri bach lliwgar yn y cefndir.
Pobl yn mwynhau Gŵyl y Gelli yn yr heulwen yn y Gelli Gandryll, Powys, canolbarth Cymru

Straeon cysylltiedig