Castell Aberteifi

Adeiladwyd y castell carreg cyntaf yn Aberteifi gan yr Arglwydd Rhys (Rhys ap Gruffydd, 1132-1197) ac i ddathlu cwblhau’r gwaith yn 1176, fe gynhaliodd gyfarfod ar gyfer beirdd a cherddorion yno. Dyma’r Eisteddfod Genedlaethol gyntaf oll, traddodiad sy’n para hyd heddiw. Aeth y castell a’r plas Sioraidd sydd o fewn ei furiau yn adfail hyd nes i gynllun adfer gwerth £12m ddiogelu dyfodol y safle fel atyniad treftadaeth, bwyty, llety a lleoliad ar gyfer digwyddiadau.

Golygfa o'r Castell Biwmares
Castell Coch
 Castell Dinas Bran
Mae gan Gymru fwy o gestyll fesul milltir sgwâr nag unman arall yn y byd: Golygfa o’r awyr o Gastell Biwmares, Ynys Môn, Gogledd Cymru; Castell Coch, De Cymru; a Chastell Dinas Brân, Sir Ddinbych  

Castell Dinefwr

Dinefwr oedd canolfan grym Teyrnas Deheubarth, oedd yn teyrnasu dros dde-orllewin Cymru am bron i 300 o flynyddoedd rhwng y ddegfed a’r ddeuddegfed ganrif. Dyma brif orsedd Hywel Dda, y cyntaf i roi trefn ar ddeddfau brodorol y Cymry. Mae adfeilion y castell mewn gwarchodfa natur goediog ar godiad tir sy’n edrych dros afon Tywi. Gerllaw, mae’r castell ‘newydd’, a adeiladwyd yn y 1600au, ac sydd dan ofal yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Gellir cyrraedd y ddau safle’n hawdd ar daith gerdded gylchynol o Landeilo.

Castell y Bere

Roedd Castell y Bere, a adeiladwyd gan Llywelyn Fawr yn y 1220au, yn gadarnle diarffordd ar ffin ddeheuol teyrnas Llywelyn. Ei swyddogaeth oedd gwarchod ei diroedd amaethyddol, diogelu calon Gwynedd, a thra-arglwyddiaethu dros arglwyddiaeth gyfagos Meirionnydd. Cafodd y castell ei gipio gan y Normaniaid yn 1283 a’i adael yn wag; saif yr adfeilion mewn dyffryn heddychlon a hardd yn ne Eryri.

Castell y Bere
Castell y Bere, Eryri, Gogledd Cymru

Castell Caeriw

Saif Castell Caeriw ar lan cilfach o’r môr wrth ochr hen felin lanw yn Sir Benfro. Dyma diroedd hynafiaid y Dywysoges Nest, a oedd yn enwog yn ystod yr 11eg ganrif am ei harddwch. Roedd hi’n perthyn i linach y Deheubarth a reolodd dde-orllewin Cymru rhwng 920 a 1197. Cafodd Nest o leiaf naw o blant gyda phum bonheddwr gwahanol. Hyd heddiw, gall sawl teulu amlwg olrhain eu hachau yn ôl ati hi: yn eu plith George Washington, JFK a’r Dywysoges Diana.

Castell Powis

Adeiladwyd y Castell Powis gwreiddiol gan y Tywysog Gruffydd ap Gwenwynwyn yn ystod y 1280au, ond mae'r diolch i deulu Clive am urddas a mawredd y gaer-â-gerddi bresennol. Yn 1784, priododd merch Arglwydd Powis ag Edward Clive, a etifeddodd, maes o law, deitl y teulu a chyfoeth sylweddol ei dad, sef yr Uwch-Gadfridog Robert Clive, a oedd yn fwy adnabyddus fel Clive o India. Gan Amgueddfa Clive y castell y mae’r casgliad preifat mwyaf yn y DU o greiriau o’r India a’r Dwyrain Pell.

Pobl yn cerdded yn yr ardd, Castell Powis
Golygfa o'r Castell Powis
Castell Powis, Canolbarth Cymru

Castell Talacharn

Codwyd Castell Talacharn i warchod aber Taf, ac mae’n un o’r cestyll y bu mwyaf o frwydro drosto yng Nghymru gyfan. Cafodd y castell Normanaidd gwreiddiol ei gipio gan Rhys ap Gruffudd o Ddeheubarth yn 1189 a’i ddinistrio; cipiwyd y castell eto, ar ôl iddo gael ei ailadeiladu, gan Llywelyn Fawr yn 1215. Bu ar ddwy ochr y frwydr ddwywaith yn ystod y Rhyfel Cartref cyn cael ei gipio a’i ddinistrio’n rhannol gan luoedd y Brenhinwyr. Paentiwyd yr adfeilion gan yr artist JMW Turner, ac fe dreuliodd y bardd Dylan Thomas gyfnodau’n ysgrifennu yno, yn y gerddi o oes Fictoria.

pobl yn cerdded ger Castell Talacharn
Edrych i fyny i awyr y muriau Castell Talacharn
Castell Talacharn, Sir Gaerfyrddin, Gorllewin Cymru

Castell Caerdydd

Yng nghanol ein prifddinas, mae gan Gastell Caerdydd waliau Rhufeinig, tŵr Normanaidd o’r 11eg ganrif, amgueddfa filwrol a phlas Fictoraidd sylweddol a addurnwyd gan y Trydydd Ardalydd Bute (1847-1900), dyn cyfoethocaf y byd ar y pryd. Bute hefyd oedd yn gyfrifol am drawsnewid Castell Coch, ychydig filltiroedd i’r gogledd, yn gastell stori dylwyth teg moethus.

Y yn colli ffydd, Castell Caerdydd
Caerdydd castell mwnt a beili
Golwg agos ar y tŵr cloc Castell Caerdydd
Castell Caerdydd, De Cymru – neuadd wledda, mwnt a beili a thŵr y cloc

Castell Caerffili

Castell Caerffili yw’r ail gastell mwyaf ym Mhrydain, a’r un â’r amddiffynfeydd dŵr mwyaf cymhleth. Cafodd ei godi gan yr arglwydd Eingl-Normanaidd Gilbert de Clare yn y drydedd ganrif ar ddeg er mwyn ceisio cipio Morgannwg o ddwylo’r tywysog brodorol Llywelyn ap Gruffudd. Mae atyniadau modern y castell yn cynnwys peiriannau gwarchae sy’n gweithio, antur Drysfa Gilbert a Ffau’r Dreigiau.

edrych lawr i’r castell gyda cherfluniau o ddreigiau gyda dyn yn erdych dros y wal yn y cefndir
Castell Caerffili, merch yn cerdded ar y bont
Trosolwg o'r ward fewnol Tŵr Ffair Nadolig ganoloesol, Castell Caerffili
Castell Caerffili, De Cymru – ffau’r dreigiau, y fynedfa a ffair Nadolig ganoloesol

Castell Cas-gwent

Cas-gwent yw’r cadarnle carreg hynaf ar ôl cyfnod y Rhufeiniad drwy Brydain gyfan, a drysau 800 mlwydd oed y castell yw’r drysau hynaf yn Ewrop hefyd. Dechreuwyd ar y gwaith o adeiladu’r castell yn 1067 – flwyddyn yn unig ar ôl i’r Normaniaid lanio yn Hastings. Ymestynnodd y castell yn raddol ar hyd crib gul pen y clogwyn, gan warchod un o fannau croesi pwysicaf afon Gwy.

Tŵr Marten a Chastell Cas-Gwent porthdy
Castell Cas-gwent, Sir Fynwy

Castell Conwy

Mae Castell Conwy mewn cyflwr anarferol o dda o ystyried mai castell o’r drydedd ganrif ar ddeg sydd yma. Mae waliau gwreiddiol y dref hefyd yn gyfan fwy neu lai. Cafodd y gwaith adeiladu ei wneud gan Master James of St.George, pensaer milwrol gorau’i gyfnod. Ynghyd â’r cestyll yn Harlech, Caernarfon a Biwmares, mae’r cadarnleoedd hyn o eiddo Edward I wedi eu nodi’n Safle Treftadaeth y Byd gan UNESCO.

Cymryd selfies y Tŵr Castell Conwy
pobl yn cerdded ar hyd wal, Castell Conwy
Castell Conwy, Gogledd Cymru  

Castell Caernarfon

Bu Caernarfon, ar lan y Fenai, yn safle strategol pwysig erioed. Enw’r Rhufeiniaid ar y lle oedd Segontium, ac adeiladwyd caer yma ganddyn nhw yn 77OC. Adeiladwyd y castell presennol gan Edward I yn ystod y 1280au, ac mae ganddo dyrrau amlochrog anarferol a gwaith cerrig sy’n creu patrwm o liwiau. Ganwyd Tywysog Cymru (Edward II yn ddiweddarach) yng Nghastell Caernarfon yn 1284; yma hefyd y cafodd Tywysog Charles yr un teitl yn 1969.

Castell Caernarfon Tŵr yr eryr
o bobl yn cerdded i mewn i Gastell Caernarfon
Castell Caernarfon, Gwynedd, Gogledd Cymru

Castell Harlech

Roedd gan Gastell Harlech, sydd mor amlwg ar lan Bae Ceredigion, ran allweddol i’w chwarae yn y chwyldro cenedlaethol a arweiniwyd gan Owain Glyndŵr. Cipiwyd y castell gan ei filwyr yn 1404, a dyma oedd cartref a phencadlys Glyndŵr yn ystod ei gyfnod mewn grym. Dyma hefyd safle’r gwarchae hiraf yn hanes Prydain, sef 7 mlynedd o hyd, yn ystod Rhyfeloedd y Rhosynnau yn y pymthegfed ganrif. mae dewrder yr amddiffynwyr hynny yn cael eu cofio yn un o ganeuon enwocaf Cymru, Gŵyr Harlech.

Farn gyffredinol gan y dwyrain yn edrych dros arfordir Castell Harlech
tad a mab yn chwarae ar wal Castell, Castell Harlech
muriau'r castell, Castell Harlech
Castell Harlech, Gwynedd, Gogledd Cymru
1 / 3
An external view of a large castle on top of a green hill, next to a beach

Fe welwch Gricieth yn goron ar ei bentir creigiog ei hun rhwng dau draeth ac mae ganddo olygfeydd rhyfeddol dros y dref ac ar draws ehangder Bae Ceredigion. Does ryfedd fod Turner wedi meddwl ei fod yn gymaint o ysbrydoliaeth.

2 / 3
External view of a large old castle

Castell Biwmares hardd – i’w ganfod ar Ynys Môn, mae’n debyg mai hwn yw un o’r cestyll mwyaf yn y byd na chafodd ei adeiladu’n llawn. Dyma’r cadarnle brenhinol olaf a gafodd ei greu gan Edward I yng Nghymru, ond roedd diffyg arian a thrafferthion yn dechrau yn yr Alban yn golygu bod gwaith adeiladu wedi dod i ben erbyn y 1320au. Ni wnaeth porthdy'r De na'r chwe thŵr mawr yn y canol erioed gyrraedd eu huchder bwriedig, a phrin y cychwynnwyd ar giatiau Llan-faes cyn cael eu gadael.

Nid oes unrhyw ymweliad ag Ynys Môn yn gyflawn heb ymweliad â Biwmares, a reolir gan Cadw

Castell Biwmares - gwefan Cadw

3 / 3
view across to Castell Coch, with Welsh flag in the foreground.

Castell Coch - Mewn gwirionedd, ffoledd Edwardaidd sydd yma yn hytrach na chastell yn ei ystyr arferol. Gallwch ddod o hyd i Gastell Coch i'r gogledd o ddinas Caerdydd.

Straeon cysylltiedig

Llyn prydferth wedi’i amgylchynu gan fynyddoedd mawr gwyrdd

Mannau gwyrdd gwarchodedig Cymru

Oeddech chi’n gwybod bod Cymru yn gartref i dri pharc cenedlaethol a phum Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol? Dyma gipolwg ar ein mannau gwyrdd gwarchodedig.